Archief Gooi en Vechtstreek

Het vernietigende vuur van 1766 - Streekarchief - 25/6/1766

Het vernietigende vuur van 1766 - Streekarchief - 25/6/1766

Nadat de dorpskerk, later Grote Kerk, van Hilversum voor de vierde keer was afgebrand, sloeg het noodlot voor een vijfde keer toe. Op 25 juni 1766 stond de kerk opnieuw in lichterlaaie. Om half twee in de middag was het vuur begonnen in het achterhuis van een slager aan de Groest. Volgens enkele bronnen zou de vlam in de pan zijn geslagen, toen de slager vet aan het smelten was. Vanwege de droge zomer waren de rieten kappen van de huizen kurkdroog, met het gevolg dat zij snel in brand vlogen. Door een hevige zuidoostenwind werden de vlammen aangewakkerd en verspreidde de brand zich snel over het dorp.  

Een goed georganiseerde brandbestrijding bestond in die tijd nog nauwelijks. De hele bevolking moest helpen met het vullen en doorgeven van emmers water. Uiteindelijk vatte 220 huizen vlam. Enkele Hilversummers overleefden de brand niet, waaronder een blinde vrouw. Zij wist met hulp van haar man haar huis te ontvluchtte, maar verbrandde uiteindelijk in het huis waar ze in veiligheid was gebracht. Alle openbare gebouwen werden verwoest: het rechthuis, de secretarie, het schoolhuis en ook het kerkgebouw. 

Ets uit 1766 van de brand in Hilversum.

Veel dorpelingen hadden na het uitbreken van de brand hun inboedel verplaatst naar de kerk.  Het stenen gebouw met leiendak zou de brand waarschijnlijk wel doorstaan. Maar helaas, door de stevige wind en de enorme vonkenregen vloog eerst de toren in de fik en de daarna de kerk zelf. Veel persoonlijke eigendommen gingen in vlammen op. Pas tegen het einde van de avond ging de wind liggen en doofden de vlammen langzaam.  

De dorpelingen zochten onderdak in de huizen en schuren die nog overeind stonden. Veel vermogende inwoners uit 's-Graveland stuurden levensmiddelen of boden onderdak aan op hun buitenplaatsen. Er werd een Algemene Collecte gehouden in Holland en Utrecht, waarbij 108.695 gulden werd opgehaald. Dit bedrag zou in 1772 worden verdeeld. Een jaar na de brand werd begonnen met de herbouw van het kerkgebouw, de pastorie, het rechthuis en de school. Het gebruik van rieten daken binnen de kom van het centrum werd verboden. 

Hendrik de Blinde, buurmeester van Hilversum.

Het dorpsarchief, dat in het rechthuis bewaard werd, ging verloren in de brand. Enkele stukken zijn vroegtijdig in veiligheid gebracht door Hendrik de Blinde, buurmeester binnen het dorpsbestuur. De twee buurmeesters van Hilversum waren verantwoordelijk voor het financiële beheer. Zij stelden de jaarrekening op. Ook waren zij samen met de secretaris verantwoordelijk voor het beheer van de kist waar alle belangrijke gelden, rekeningen en boeken in bewaard werden.  

Hendrik de Blinde is met gevaar voor eigen leven het rechthuis in gegaan en heeft enkele stukken in veiligheid gebracht. In het dorpsarchief van Hilversum bevindt zich een inventaris ‘van alle zoodanige papieren en stukken als door den Buurmeester van den jaare 1765 in de bewuste brand van 25 juni syn gesalveerd en geborgen tot desen dorpe, spekteerende.’ Onder deze stukken bevond zich de geboorteakte van Hilversum uit 1424, waarin Hilversum een eigen schepenbank krijgt. Een belangrijk en zeer waardevol document, dat zonder het snelle handelen van Hendrik de Blinde was vergaan in het vuur. 

Inventaris met alle stukken die door Hendrik de Blinde in veiligheid zijn gebracht.

Ook de kerkelijke archieven, die opgeslagen lagen in de dorpskerk, zijn verloren gegaan in de brand. De predikant van de kerk, Ds. Van Yssum, heeft zich na de brand direct ingezet om het doop-, trouw- en lidmatenboek van de kerk te reconstrueren. Aan de hand van gesprekken met inwoners van Hilversum heeft Ds. Van Yssum gegevens genoteerd tot aan 1689. Op de eerste pagina van het doopboek van de Hervormde Gemeente schrijft Van Yssum het volgende: 

Door den geweldigen brand van den 25 juni 1766 onder anderen ook het doopboek der hervormde gemeente te Hilversum vernielt zijnde; is het volgende doopregister van 1689 tot 25 juni 1766, uit de berichten, door de personen zelve, hunne ouderen, naast bestaande, en meest bekende aan den kerkeraad overgelevert, opgemaakt, en alhier te boek gestelt door mij J.W. Van Yssum, als predikant te Hilversum bevestigt den 9 augustus 1767. 

Ds. Van Yssum, predikant in Hilversum.

Door het werk van meneer Van Yssum hebben we gelukkig nog enkele genealogische bronnen over de periode voor 1766 in Hilversum. In veel gevallen eindigt historisch of genealogisch onderzoek in Hilversum met de brand van 1766. Zowel het dorpsarchief, als het kerkelijk archief als het oud-rechterlijk archief hebben de brand niet overleeft. Toch zijn er naast de reconstructies van Van Yssum nog een paar mogelijkheden om verder terug te komen in de tijd: 

  • De Archieven van de notarissen te Hilversum gaan terug tot aan 1719. Deze aktes werden bij de notarissen thuis bewaard en zijn daardoor bewaard gebleven. 
  • Ook het Kohier van de verponding van huizen in Hilversum heeft de brand overleefd. Dit kohier gaat terug tot 1734. 
  • Genealogische of historische gegevens over Erfgooiers kunnen teruggevonden worden in de Archieven van Stad en Lande van Gooiland in Gemeentearchief Gooise Meren en Huizen. Dit archief gaat terug tot 1650. 
  • Een andere interessante bron voor Erfgooiers is het archief van de Gaarder van de koptienden van Gooiland in het Noord-Hollands Archief. Dit archief gaat terug tot 1502. 
  • Genealogische gegevens over rooms-katholieken zijn op verschillende plekken terug te vinden. Gegevens vóór 1732 worden bewaard in de DTB van de Oud-Katholieke parochie in Hilversum en gaan terug tot 1676. 
  • Vanaf 1732, na de scheiding tussen rooms-katholiek en oud-katholiek – gingen rooms-katholieken ter kerke in onder andere Baarn, Blaricum, Laren, Naarden, Soest, Ankeveen en Eemnes. Genealogische gegevens zijn terug te vinden in de desbetreffende DTB's.  
Het gereconstrueerde doopboek van Hilversum uit 1767.

Bronnen: 

  • De Grote Kerk: hart van Hilversum, 1977-2002, Blauwendraat, H.; Doorn, C. van; Hoff, R.J., Hilversum, Hervormde Wijkgemeente Centrum, 2002, SAGV031+6545 
  • Ach Lieve Tijd, onder red. van: C.M. Abrahamse, K.O.H. van Daalen, D. Dekema, Zwolle, Waanders, 1992, SAGV031+8374 
     

Auteur:Streekarchief
Trefwoorden:ramp
Periode:25/6/1766-19/8/1767
Locatie:Kerkbrink 4 Hilversum
Thema:Thema: Wat een ramp!

Locatie op kaart

0 annotaties

Annotaties

Er zijn nog geen annotaties op dit item

Plaats een annotatie

Velden met een zijn verplichte velden.