De grondwetsherziening van 1848 regelde onder meer dat er een nieuwe wettelijke regeling zou komen voor de samenstelling, inrichting en bevoegdheden van de lokale besturen. Tot dat moment was die regeling d.m.v. bestuursreglementen voorbehouden aan de Koning. De Grondwet maakte geen onderscheid meer tussen steden, besturen geregeld volgens het reglement op het bestuur ten plattelande, heerlijkheden, districten of dorpen maar sprak alleen nog van 'gemeenten'. De gemeenteraad zou aan het hoofd van de gemeente staan en de raadsleden werden direct gekozen door de ingezetenen (kiezers), aanvankelijk (tot 1888) nog conform het censuskiesrecht. Dit betekende dat slechts die personen (mannen), die een bepaald bedrag aan belasting konden betalen, kiesrecht hadden. Periodieke aftreding van de raad werd voorgeschreven.

De in de Grondwet voorgeschreven wettelijke regeling kwam er in de vorm van de Gemeentewet 1851 en bevatte nieuwe bepalingen en aanvullingen en wijzigingen op de bepalingen in de bestaande bestuursreglementen:
De verkiezing en periodieke aftreding van de voltallige gemeenteraad werd geregeld en daardoor afschaffing van de benoeming voor het leven van stedelijke besturen.Het rooster van aftreden werd vastgelegd in een plaatselijke verordening. Ook werd de onverenigbaarheid van het lidmaatschap met bepaalde ambten en familiebanden opnieuw vastgelegd.

Op grond van de wet kreeg Laren een gemeenteraad van 7 personen, bij welk getal de burgemeester inbegrepen kon zijn (art. 4). Ook kwamen er 2 wethouders.

Gemeentebestuur

Besturen van gemeenten kunnen gemeenschappelijke zaken onderling regelen na machtiging en goedkeuring van GS
Het bestuur bericht over alle zaken de gemeente betreffend aan Binnenlandse Zaken, de overige departementen van algemeen bestuur, de CdK, provinciale staten en GS
Hij zorgt voor een jaarlijks bijgewerkte staat van gemeente-eigendommen en zendt die aan GS
Plaatselijke belastingen kunnen bestaan uit verschillende opcenten, hoofdelijke omslagen en andere plaatselijke directe belastingen, belasting op verbruiksvoorwerpen, honden, vermakelijkheden, rechten, lonen en gelden

Besturen dienen besluiten goed te laten keuren door GS betreffende:
* het aangaan van geldleningen
* het zich borgstellen voor schulden van derden
* het beschikken over onroerend goed en over inschrijvingen in een grootboek van de Nederlandse schuld en over vorderingen
* het aanvaarden van legaten en schenkingen
* het verhuren, verpachten of in gebruik geven van gemeente-eigendommen
* het aanbesteden van werken of leveranties
* het treffen van dadingen
* het procederen en het berusten in een tegen de gemeente ingediende rechtsvordering
* besluiten betreffende de marktdagen
* het sluiten van de jaarrekening
* het invoeren, wijzigen of afschaffen van een plaatselijke belasting
* het vaststellen van de kohieren van de directe plaatselijke belastingen

College van burgemeester en wethouders

* zorgen voor de uitvoering van wetten enz. van hogere overheden
* voeren de verordeningen van de raad uit en beslissen over geschillen hierover
* kondigen de verordeningen waarop bij overtreding een boete of gevangenisstraf rust, af
* beheren inkomsten en uitgaven van de gemeente en leggen hierover rekening en verantwoording af aan de raad
* nemen elke 3 maanden boeken en kas van de ontvanger op en zenden proces-verbaal hiervan aan raad en GS
* zien toe op beheer en onderhoud van de plaatselijke werken en gemeente-eigendommen
* zorgen voor instandhouding, bruikbaarheid en veiligheid van openbare wegen, bruggen, veren, wateren, vaarten, straten, plantsoenen, pleinen en andere openbare plaatsen en de aanbesteding voor werken
* handhaven marktpolitie
* controle over plaatselijke vervoermiddelen
* zien toe op de publieke gezondheidsdienst
* controleren het begraven en begraafplaatsen
* hebben het toezicht over de brandblusmiddelen
* het benoemen en ontslaan van wijk- en brandmeesters en ambtenaren, incl. schorsing van de laatsten
* het nemen van alle maatregelen ter voorkoming van verjaring en verlies van rechten ten behoeve van een te voeren geding
* toezien op het beheer van banken van lening en instellingen van liefdadigheid
* deze instellingen bezoeken en hiervan verslag uitbrengen aan de raad
* houden van toezicht op al wat de gemeente aangaat
* doen jaarlijks beredeneerd verslag aan de raad van de toestand van de gemeente, dit gaat ook naar GS
* zijn aan de raad verantwoording verschuldigd voor het dagelijks bestuur van de gemeente
* bieden jaarlijks de begroting aan de raad aan met opgave van de in de wet aangegeven posten. Deze wordt na vaststelling door de raad ter goedkeuring aangeboden aan GS
* dienen aan de raad toestemming te vragen voor het doen van af- en overschrijvingen
* wijzen een ambtenaar als deurwaarder aan
* stellen de kohieren van hoofdelijke omslagen en andere directe plaatselijke belastingen voorlopig vast

Burgemeester

* is bevoegd bij verstoring van de openbare orde, zo mogelijk schriftelijk, de hulp van de schutterij of het leger in te roepen en deelt dit mee aan de CdK. Hij kan in dit geval verordeningen van politie afkondigen. Hij kan in dit geval of in het algemeen belang ook de inwoners oproepen voor diensten. Hiervoor wordt een plaatselijke verordening opgesteld
* heeft toezicht over schouwburgen, tapperijen, herbergen, openbare vermakelijkheden en bordelen en alle andere voor het publiek openstaande gebouwen
* Waakt tegen vertoningen strijdig met de zedelijkheid
* Heeft het opperbevel bij brand
* Heeft het opperbevel over de gemeentepolitie, die werkt volgens de bij plaatselijke verordening opgestelde regels
* Stelt aan en ontslaat agenten van politie op voordracht van de commissaris van politie, indien aanwezig. Hij geeft advies aan de CdK bij diens benoeming en ontslag van veldwachters

Raad

* Maakt de verordeningen betreffende de openbare orde, zedelijkheid en gezondheid en de huishouding der gemeente en kan op overtreding boete of gevangenisstraf stellen. Na mededeling aan GS worden ze afgekondigd. Voor de opstelling hiervan zorgt zo mogelijk een vaste commissie onder voorzitterschap van de burgemeester. Elke 5 jaar volgt een algehele herziening
* Regelt alles betreffende de geldmiddelen en eigendommen van de gemeente en het aanvaarden van legaten of schenkingen
* maakt verordeningen tot verdeling van de gemeente in wijken en het opmaken van bevolkingsregisters
* Beveelt de aanleg en verbetering van gemeentewegen, waterleidingen, straten, pleinen, grachten, gebouwen, werken en inrichtingen in openbare aanbesteding
* Beslist of een rechtsgeding zal worden gevoerd
* Besluit tot het instellen, afschaffen of veranderen van (jaar)markten
* Benoemt en ontslaat gemeente-ambtenaren
* Ontvangt jaarlijks het verslag van particuliere instellingen van openbaar nut
* Maakt een plaatselijke verordening op betreffende de benoeming van het bestuur van instellingen van liefdadigheid en schorst en ontslaat bestuursleden ook
* Aan de raad dient ter goedkeuring de begroting en rekening overlegd te worden van instellingen van liefdadigheid die steun uit de gemeentekas krijgen
* wijst uit haar midden een ambtenaar van de burgerlijke stand aan
* kan buiten de begroting in dringende gevallen besluiten tot een uitgaaf, dit besluit dient per ommegaande te worden toegestuurd aan GS
* sturen het besluit over de vaststelling van de jaarrekening aan GS, die besluit tot décharge
* besluit tot het onttrekken aan de openbaarheid van aan de gemeente toebehorende en openbaar onroerend goed om hierover te kunnen beschikken. GS kan opdragen dat een staat moet worden bijgehouden van de openbare gronden en wateren
* besluit tot het invoeren, wijzigen of afschaffen van een plaatselijke belasting, recht, geld, leges of belasting in natura; dit besluit wordt voorgedragen aan GS
* stellen de kohieren van hoofdelijke omslagen en andere directe plaatselijke belastingen vast, worden aan GS ter goedkeuring gezonden
* kan recidivisten op het gebied van belastingontduiking bepaalde rechten ontzeggen

Secretaris

* Is het bestuur behulpzaam
* Mede ondertekent de uitgaande stukken van raad en B&W
* Draagt zorg voor het archief, onder toezicht van B&W

Ontvanger

* Stelt borgtocht
* Zorgt voor de behoorlijke invordering van alle inkomsten en ontvangsten van de gemeente
* Doet de betalingen uit de gemeentekas
* Legt hierover jaarlijks rekening en verantwoording af aan B&W en geeft hen inzage in de boeken en kas

De eerste wijziging van de Gemeentewet bij wet van 7 juli 1865 betrof het plaatselijk belastingstelsel. Het systeem van indirecte belastingen (accijnzen) werd volledig vervangen door één van directe heffing en invordering. Ook werden de plaatselijke tolgrenzen opgeheven. Hierdoor ontstond een grotere bewegingsvrijheid voor het economisch verkeer. Voortaan zouden de gemeenten ook twee nieuwe belastingen mogen heffen: de straat- en de baatbelasting. Dit gaf de gemeenten de mogelijkheid ingrijpende verbeteringen van de openbare ruimte (deels) door te berekenen aan de belanghebbenden.

Nieuwe wetgeving breidde het takenpakket van de gemeenten steeds verder uit. Zo brachten de Onderwijswet van 1857, de Militiewet van 1861, de Woningwetten van 1901 en 1921, de Armenwet van 1912 en de Wet op het Lager Onderwijs van 1920 met zich mee dat er steeds meer afzonderlijke afdelingen en afhankelijk van de grootte van een gemeente zelfs diensten nodig waren om de uit de wetgeving voortvloeiende taakverzwaringen aan te kunnen. De Gemeentewet werd regelmatig gewijzigd om de lokale besturen in staat te stellen de gemeentelijke organisatie aan de nieuwe eisen aan te passen. Een goed voorbeeld hiervan is de instelling van gemeentebedrijven waardoor het mogelijk werd financiële reserves te creëren bij gemeentelijke organisatieonderdelen met een specifieke taak als: gasbedrijf, abattoir, woningbedrijf, grondbedrijf, etc.

Met het oog op de behartiging van bepaalde belangen kan de raad commissies instellen. Elk van de raadscommissies bestaat uit een lid van het College van Burgemeester en Wethouders als voorzitter alsmede vijf leden uit de gemeenteraad. Als secretaris heeft in elke commissie zitting, een ambtenaar van de afdeling waarop die commissie betrekking heeft.

Naast deze raadscommissies, waarin alleen raadsleden zitting hebben, waren er in Laren ook drie commissies/raden die wel leden hadden die niet raadslid zijn. Deze raden zijn tot stand gekomen op grond van artikel 61 van de Gemeentewet:

Commissies niet op basis van de Gemeentewet, maar op basis van afzonderlijke wetten waren o.a.:

Intergemeentelijke samenwerking

De Gemeentewet van 1851 maakte het mogelijk bepaalde taakuitvoering gemeenschappelijk met andere gemeenten te regelen. De groei van Hilversum en het daardoor uitbreidende gemeentelijke voorzieningenpakket resulteerde voornamelijk in het uitvoeren van taken ten behoeve van andere gemeenten. Zo werden zowel de gas- als de elektriciteitsvoorziening ook aan omliggende gemeenten aangeboden. Dit gebeurde echter niet op basis van gemeenschappelijke regeling maar op basis van privaatrechtelijke overeenkomsten met die gemeenten. Hetzelfde gold voor de keuring van vee en vlees en voor het toelaten van scholieren uit omliggende plaatsen op Hilversumse scholen en de wederzijdse hulpverlening bij brand.
Een belangrijk terrein waarop samenwerking werd gezocht was de ruimtelijke ordening. De Belangencommissie voor het Gooi waarin alle Gooise gemeentebesturen zitting hadden, had als doel de uitbreidingsplannen van de gemeenten op elkaar af te stemmen en gezamenlijk de Gooise belangen te behartigen bij provinciaal- en rijksbestuur

Voor 1811 is er geen andere orde in het archief aangetroffen dan chronologische verzamelingen van ingekomen stukken, notulen en andere series. De Ingekomen stukken waren min of meer per bundel alfabetisch gerangschikt op onderwerp. Naar gelang de wet- en regelgeving wijzigde, wijzigden ook de onderwerpen. De indicateurs, die als verwijzing naar de plaats van de stukken moesten fungeren, ontbraken grotendeels. 

Daarom is ervoor gekozen om de archieven te splitsen naar archiefvormer en de stukken zoveel mogeljk te beschrijven en onder te brengen in rubrieken.

Zo ontstonden er vier archieven:

Dorpsbestuur 1599-1850 (SAGV050.1)
Gemeentebestuur 1851-1924 (SAGV050.4)
Distributiebedrijf 1914-1922 SAGV050.2)
Landbouwcommissie 1916-1921 (SAGV050.3)

Een ander gedeponeerde archief is dat van het Algemeen Armbestuur, dat in 1913 werd opgevolgd door het Burgerlijk Armbestuur. De archiefvorming daarvoor is zodanig geweest dat dit niet meer in beide archiefvormers was te scheiden. Dit archief heeft het nummer SAGV223.

In het Gemeenteverslag 1883 staat:
'Dat den provincialen archivaris eene inventaris van oude stukken is opgemaakt en het oude naar de provinciale Griffie is overgebracht.' (dit is doorgestreept)
'Volgens verzoek van H.H. Gedeputeerde Staten is het oude archief naar het provinciale archief overgebracht.'
In het Gemeenteverslag 1892 staat:
'In 1892 zijn in het rijksarchiefdepôt overgebracht:
1. rechtdagboek van Laren en Blaricum van 11 september 1656 tot 5 juni 1767
2. Idem als voren van 7 juni 1667 - 28 april 1670
3. Idem als voren van 26 februari 1674 - 5 april 1677.'

Volgens een brief (d.d. 13 mei 1937) van het gemeentebestuur van Laren waren aldaar, behoudens een map oude stukken, geen stukken meer aanwezig die tot het oud archief zouden behoren.
In 1984 stelde de gemeente Hilversum het pand aan de Oude Enghweg 23 beschikbaar als archiefbewaarplaats voor een op te richten streekarchief en stelde deze open voor het opnemen van de historische archieven van de regiogemeenten. Er werd een archivaris benoemd die belast werd met het beheer van de naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archieven.
In de vergadering van 22 mei 1985 besloot de gemeente Laren gebruik te maken van het aanbod van de gemeente Hilversum en werd de archiefbewaarplaats van de gemeente Hilversum als zodanig aangewezen. Het archief werd op 17 september 1985 vanuit de archiefbewaarplaatsen van Laren en van het Rijksarchief in Noord-Holland overgebracht naar de Oude Enghweg. De omvang bedroeg 24 m¹. Het omvatte de volgende onderdelen:
* het gemeentearchief van 1669-1926
* de registers van de burgerlijke stand: geboorten 1811-1884, huwelijken 1811-1904 en overlijden 1811-1935
* de doop-, trouw- en begraafboeken 1692-1816 (1850)
* de notariële archieven 1884-1895
* de oud-rechterlijke archieven 1651-1811.

Op 3 juli 1990 werden de bevolkingsregisters, woningregisters en het archief van het Burgerlijk Armbestuur, 1902-1951, later de Sociale Dienst, overgebracht.

Indien er hiaten zijn, dan zijn de desbetreffende stukken voor de overbrenging zoekgeraakt.

Eerdere bewerkingen

De oudste inventaris, de 'Inventaris van alle de boeken, papieren en chartres de secretaris der dorps Laaren en Blaricum concerneerende', werd opgemaakt in 1796 door de secretaris ten behoeve van de bestuurlijke scheiding tussen Laren en Blaricum.
Het archief bestaat dan uit:
* protocollen van transporten en hypotheken 1656-1796
* rollen van proceduren en schepenakten 1651-1796
* schepenakten 1635-1796
* register van testamenten, vonnissen enz.
* leeg register van de 40ste penning van de schepenen
* register van de 40ste penning van de verkoping van meubels in Laren en Blaricum 1691-1796
* register van de aangebrachte goederen van het collateraal subject in Laren en Blaricum 1658-1796
* pakketten met koopcedullen en andere papieren van Laren en van Blaricum
* trouw- en begraafregisters van Laren en van Blaricum 1695-1796

In 1800 inventariseert hij opnieuw en vond nu ook een aanvulling en een nieuw register:
* trouw- en begraafregister van Laren 1695-1800
* register van kohieren van (niet ingevuld) tot 1733

Deze stukken bevinden zich nu -tenminste gedeeltelijk- in het oud-rechterlijk archief van Laren.

In 1937 is er een plaatsingslijst vervaardigd door G. van Es. Hij was werkzaam als commies bij het algemeen rijksarchief in Haarlem. Bij deze plaatsingslijst is geen inleiding aanwezig, het is dus onbekend of hij de oude orde gehandhaafd heeft.
Deze plaatsingslijst was een zeer gebrekkige toegang omdat er een grote serie correspondentie (bestaande uit voornamelijk ingekomen stukken) in opgenomen was, met stukken van diverse aard. Verder waren er stuksgewijze beschrijvingen en omslagen met willekeurige onderwerpen.

Inventarisatie

In 1990 is een start gemaakt met het herinventariseren. Er is toen besloten om de serie ingekomen stukken stuksgewijs te beschrijven om hierop nader toegang te verkrijgen. Door vertrek van de inventarisator is de inventarisatie gestaakt. Het resultaat van haar werk bestond uit een kaartenbak met 3895 stuksbeschrijvingen (voornamelijk van de correspondentie). Deze beschrijvingen hebben een doorlopende nummering. Begin 2006 is de invoer van dit kaartsysteem in de database voltooid. Daarna is begonnen met controle van deze beschrijvingen aan de hand van de stukken en een eventuele (weer) samenvoeging van los beschreven stukken tot dossiers. Er zijn rubrieksindelingen gemaakt voor de periode tot 1850 en vanaf 1850 tot en met 1924 op basis van respectievelijk de Reglementen op het bestuur ter Platten Lande 1816 en 1825 en de Gemeentewet 1851 in combinatie met latere wet- en regelgeving. Daarnaast is er voor gekozen om stukken betreffende personen of instellingen met een in de wet bepaalde functie ook bij deze rubriek onder te brengen.

Staat van het archief

Dit archiefblok beslaat de jaren (1568) 1699-1924. De begindatum 1699 is die van het oudste bewaarde stuk, uitgezonderd de 4e schaarbrief van 1568. De einddatum 1924 werd bepaald doordat vanaf dat jaar de archiefstukken zaaksgewijs geordend werden met behulp van de "Code Archiefordening Overheidsadministratie" van de Vereniging Nederlandse Gemeenten.
De staat van de stukken is over het algemeen redelijk tot goed te noemen.
Het archief was verpakt in portefeuilles. Een gedeelte van het archief was niet beschreven. Het betreft hier de rekeningen met bijlagen van 1863-1924; 2 portefeuilles met het opschrift "oudste archiefstukken van Laren"; een bundel oude koop- en verhuurakten; oude raadsbesluiten; een portefeuille rekeningen van buurmeesters; 1 doos met diverse stukken en 1 portefeuille gemeenteverslagen.
Volgens de plaatsingslijst waren er 2 bundels stukken betreffende vergunningen wegens de Hinderwet 1887-1922. Deze bundels zijn opgenomen in het archiefblok 1925-1979. Overigens bevinden zich in dit archiefblok meer stukken uit de periode van vóór 1925.

Verdeling in blokken
* het Dorpsbestuur 1669-1850
* het Gemeentebestuur 1851-1924
* de Bevolkingsadministratie: de registers van de burgerlijke stand: geboorten 1811-1884, huwelijken 1811-1904 en overlijden 1811-1935;
* de doop-, trouw- en begraafboeken 1692-1816 (1850)

Gedeponeerde archieven:
* het Burgerlijk Armbestuur 1902-1951
* het Distributiebedrijf 1916-1923
* de Landbouwcommissie 1916-1921
* de oud-rechterlijke archieven 1651-1811
* het gaarderarchief 1659-1670, 1793-1795

Vernietiging en vervreemding

Er is vernietigd volgens de 'Vernietigingslijst voor bescheiden uit de archieven van gemeentelijke en intergemeentelijke organen', zoals vastgesteld door de minister van WVC d.d. 24-08-1983 en van de minister van Binnenlandse Zaken d.d. 07-11-1983 en ingevolge besluit d.d. 06-04-1990 van het college van B&W van Laren houdende machtiging tot vernietiging van de stukken genoemd in de bijlage bij het proces-verbaal van vernietiging archief Sociale Dienst en Burgerlijk Armbestuur Laren .Zie het proces-verbaal 16-07-1990.
Stukken betreffende sollicitatie, benoeming en ontslag van het onderwijzend personeel aan de lagere school zijn, na opname van de gegevens in de database, vernietigd op 28 maart 2007 (1 cm).
De omvang van het archief bedraagt momenteel 17,5 m¹.